Gega ve Toska
--------------------------------------------------------------------------------
Arnavutlar; Geg ve Tosk yani kuzey ve güney olmak üzere iki büyük gruba ayrılırlar. Bu farklılığın sebebinin etnik değil, coğrafi olduğu söylenir. (shkumbin nehri)
Ve farklılığın en büyük yansıması Arnavutça üzerine olmuştur. Arnavutça da bu ayrım dolayısı ile iki farklı diyalektiğe ve bu diyalektikler de kendi aralarında ayrı kollara ayrılır.
Bu iki farklı gruptan iki Arnavut'u yanyana getirdiğimizde birbirlerini çok fazla anlamazlar. Atasözü ve deyimleşmiş sözler de iki grup arasında farklılık göstermektedir.
Arnavutlar "Toske dhe Gege, dy peme nga nje dege" der. Yani "Toska ve Gega, bir daldan iki agac "... Gruplaşmanın üzerinde durmadıklarını, bu sözleriyle vurgularlar. Lakin geg ve toskların yaşam şekilleri, kültürleri, hayata bakışlarında farklar vardır. Gegler köy hayatıyla daha içli dışlıdır ve savaşçı özellikleri vardır. Tosklarsa genellikle şehirli kesimdir. İki grubun dini inanışlarında da farklılıklar gözlenir. Tosklar yani güneyliler bektaşi veya ortodoks iken gegler katolik ya da sünnidir.
Anne tarafım Üsküp Ljuboten'li arnavuttur. Ancak geg mi tosk mu olduğunu bilmem. Bu ayrım hakkında hiçbir bilgim yoktur desem yeridir. İşte bu yüzden aydemori'yi selamlar ve sözün devamını ona teslim ederim.
peki aynı bölgede yaşayan arnavutların gega ve toska olarak ayrılması nasıl oluyor? Örneğin Üsküp'te yaşayan arnavutların bir kısmı gega, toska olanlar da var...
Bir önceki Mesajta atabilmeyi başardığım Haritada Arnavutlarla Meskun 4 vilayeti İşkodra-Kosova-Yanya ve Manastırı göstermektedir.
Bu vilayetlerden Kosova ve İşkodra Kuzey Arnavutluğu oluşturup İliryalıların devamı Gega Arnavutlarıdırlar.
Yanya ve Manastır, güney Arnavutları oluşturup Ephirlerin devamı Toska Arnavutlarıdırlar.
Arvavutlar tarih boyunca kendilerinin binerce yıllık toprakları olan bu yerleşkelerde kendi içlerindede çok göçler yapmışlardır.
Mesela İşkodradan, kosovaya, yanyadan, manastıra veya kosovadan, yanyaca göçler yaşanmıştır.
Bu sebebten iki diyalektin aynı bölğelerde konuşulduğu çokça yer görülmektedir.
Tarihçiler tarafındanda yapılan araştırmalarda bunlara örnek olarak en çok göze batan yer ve sülale(fis) isimlerinin benzerliğidir, Gegariya ve Toskariyada bunlara çokça örnek vermek mümkündür.
Yukarıda verdiğim Haritada görebileceğiniz gibi günümüz makedonyasında var olan Arnavutların bir kısımı Manastır-Prespa-şutruğa vs yerlerde yaşamakta olan arnavutlar Toskadır.
NOT(Makedonya içinde var olan Ortadoks Arnavutlar günümüzde Slavca konuşmaya başlamış ve Slavemakedonlaşmıştır)
Makedonya içinde var olan bu Arnavutların Makedonya içinde geçmişte tarihlerd ve günümüzde Göç etmeleri muhtemeldir.
Üşküpte Toska olaması bu şekilde açıklanabilir.
Aynı şekilde Güneydede bol miktarda Gega olduğu bilinmektedir, örnek vermek gerekirse Çameriya bölğesinde iki diyalekte konuşulmaktadır.
Yine aynı şekilde 1400'lü yıllarda Osmanlının Balkan yarımadsına gelmesiyle bazı dini ve siyasi sebeblerden dolayı İtalyanın Güneyine yaşanmış olan büyük Arnvut göçü Arnavut Topraklarının iki bölğesindende Güney ve Kuzey Arnavutluktanda yaşanmıştır.
Günümüzde bu Arnavutlar İtalyanın çeşitli güney bölğelerinde 600 yıl önceki Dinlerini ve konuştukları dilleri ve diyalektlerini korumaktadırler.
Güneyden göç etmiş Arnavutlar yani toskalar Ortadoks dininde olup Tosk şivesi konuşmaktalar, Kuzeyden göç etiş Arnavutlar Katolik dininde olup Geg şivesi konuşmaktadırlar günümüzde bu Arnavutlar(Arberesh)ler 600 yıl önceki bütün gelenek görenek din ve dillerini korumaktalr, hiç bir ayrım yapmadan Festival ve önemli günlerini birlikte kutlayıp dernek, kuruluş ve vakıflarında birlikte hareket etmektedirler.Dünyaca ünlü Arbereshlerden bazıları Papa Clemente XI, Antonio Gramsci vs diyebiliriz.
Kosovanın bağımsızlığında Amerikada var olan önemli Arberesh çevrelerinden büyük destek gelmiştir ve hala gelmeye devam etmektedir.Bunlardan en önemliside Joseph DioGuardi'dir.
teorik olarak sadece iki diyalekt gibi gorunseler de gega ve toska sadece diyalektten ibaret olmayan inadim inat kicim iki kanat zihniyetinin dogurdugu iki degisik yasam tarzidir, kulturdur, astronomik olaydir.
gec de olsa bir nehirin aki$i kulturlerini bicimlendirdigini nihayet 1972'de goren arnavutlar, tiranada standart arnavutca'yi kurdular.
demek istedigim $u ki $ljivocum, 1972'den sonra, ki bu gunumuz de oluyor, diyakteiyle celi$ki duyani, ben gegayim, toskayim diyeni kaldirip muzede sergiliyoruz.
bertan´isimli üyeden Alıntı
Arvavutlar tarih boyunca kendilerinin binerce yıllık toprakları olan bu yerleşkelerde kendi içlerindede çok göçler yapmışlardır.
Mesela İşkodradan, kosovaya, yanyadan, manastıra veya kosovadan, yanyaca göçler yaşanmıştır.
Bu sebebten iki diyalektin aynı bölğelerde konuşulduğu çokça yer görülmektedir.
Tarihçiler tarafındanda yapılan araştırmalarda bunlara örnek olarak en çok göze batan yer ve sülale(fis) isimlerinin benzerliğidir, Gegariya ve Toskariyada bunlara çokça örnek vermek mümkündür.
Necati Cumalının Makedonya 1900 Kitabında Dila Hanım isimli bölümde Florina daki Gega Arnavutlarından bahseder.Köy isimlerde veriyor. Hatta kitap Arnavut demiyor. Gega lar diyor. (Arnavutça Konuşan) Aynı terimi ailemden de bir kaç kere duydum.**
Küçükken Toska Gega gibi terimlerle ilk karşılaştığımda babama sormuştum.
Gega lar şehirde yaşar. Toskalar Arnavutun Dağ da yaşayanıdır demişti. Tabi yaşlıların bu ayrımı neye göre nasıl yaptıklarını kim bilir..
Belkide dağ köylerini felan kast ediyorlardır...
Saygılarımla..
Necati Cumalının Makedonya 1900 Kitabında Dila Hanım isimli bölümde Florina daki Gega Arnavutlarından bahseder.Köy isimlerde veriyor. Hatta kitap Arnavut demiyor. Gega lar diyor. (Arnavutça Konuşan) Aynı terimi ailemden de bir kaç kere duydum.**
Küçükken Toska Gega gibi terimlerle ilk karşılaştığımda babama sormuştum.
Gega lar şehirde yaşar. Toskalar Arnavutun Dağ da yaşayanıdır demişti. Tabi yaşlıların bu ayrımı neye göre nasıl yaptıklarını kim bilir..
Belkide dağ köylerini felan kast ediyorlardır...
Saygılarımla..
Aslinda bunun tersidir, Geg'ler daha fazla dagli bolgelerde Tosk'lar ise daha alcak bolgelerde yasardilar (eskidendi bu, simdi durum pek de boyle degildir).
Geg'ler daha agir tiplerdir, yavas konusurlar, biraz muhafazakar zihniyete sahiptirler. Geg'ler musluman veya katolik olabilir (eskiden hepsi katolikti), gegeria (gegnia) Mirdita bolgesinden kuzeye kadar uzanir (Kosova dahil).
Tosk'lar daha sicak insanlardir, konustuklarinda daha fazla bagirirlar, siveleri daha feminendir. Daha acik akillidirlar (open minded yani :P), tosk muslumanlarin bir bolumu bektasi olur, hristiyanlar ise ortodokstur.
Arnavut tarihine bakarsaniz, entelektuellerin cogu Tosk'lardan cikmistir, militer guc cok daha fazla Geg'lerden gelmistir...
Kosova Gegasindan selam
Alıntı:
aydemori´isimli üyeden Alıntı
teorik olarak sadece iki diyalekt gibi gorunseler de gega ve toska sadece diyalektten ibaret olmayan inadim inat kicim iki kanat zihniyetinin dogurdugu iki degisik yasam tarzidir, kulturdur, astronomik olaydir.
gec de olsa bir nehirin aki$i kulturlerini bicimlendirdigini nihayet 1972'de goren arnavutlar, tiranada standart arnavutca'yi kurdular.
demek istedigim $u ki $ljivocum, 1972'den sonra, ki bu gunumuz de oluyor, diyakteiyle celi$ki duyani, ben gegayim, toskayim diyeni kaldirip muzede sergiliyoruz.
1972 yili cok gectir, bu nehir problemi arnavut entelektueller tarafindan cok daha once irdelenmistir. Semseddin Sami mesela bu konu hakkinda baya yazmistir, veya Vaso Pasa gibi..
selamlar
Son donemlerde Arnavut tarihcileri ve aydinlari arasinda "Osmanli olmasaydi yok olurduk" manasinda bazi yeni tartismalar surmekte bildigim kadariyla...
Padisahlar,Osmanli sedaret makaminda sayisiz Arnavut kokenli aileye yetki ve gorev vererek ve hatta "teba-i Osmaniyye" fikriyle Arnavutlarin saglam musluman geleneklerine dayanarak Makedonya,Yanya,Selanik taraflarinda hristiyan isyanlarina (ve hatta Arnavut Resneli Niyazi nin ustune bile) gene Arnavut kokenli kudretli Osmanli pasalarini gondermisler, Arnavutlari Turkler gibi asla imparatorluga sirtini donmeyecek saglam unsurlar olarak gormuslerdi..
Benim Arnavut tarihi hakkinda derinlemesine bilgim yok.İsi bilen Arnavut arkadaslar bu meseleyi biraz deşseler de sagda solda cok fazla tartisilmayan bu konuyu gelistirsek...
Elveda Rumeli adli dizi koskoca Guney Makedonya da 2 senede bula bula bir tane Arnavut buldu ( oda hemen sehit oldu zaten) hic olmazsa biz Balkanskidom da gercekleri konusalim..
Bu Elveda Rumeli o kadar komik bir dizi ki,o donemde Osmanli tebasi bir tek Arnavut bile bulamadi ama bugun oynayan oyuncularin nerdeyse yarisi Arnavut...
Biz bu acaiplige dusmeyelim...Adimiz "Balkanskidom" ken Arnavutlari yok saymayalim..Tarih hata affetmez...
http://www.balkanskidom.com/showthread.php?t=3348
__________________
Kayıtlar
